Çocuklarla Ölümü Konuşmak

Üzerine konuşmanın en zor olduğu konulardan biri belki de ölüm. Derin sessizlikleri, hüzünleri, kederleri kimi zaman öfkeleri, korkuları barındıran bir kavram. Yaşamın kendi içinde, iyiyi de kötüyü de barındırdığının en somut örneği; Bir tarafta doğum diğer tarafta ise ölüm olmasıdır. Böylesi bir durumu tecrübe etmiş kimselerde ölüm sonrası yaşanan yas süreci bazen yıllarca sürüp, bireyin yaşam kalitesini, ruh halini olumsuz şekilde etkileyebilir. Peki yetişkinler için bile böylesine zor bir süreci çocuklara nasıl anlatabiliriz ya da bu konu hakkındaki sorularına nasıl cevaplar vermeliyiz?

 

0-3 Yaş Arası Çocuklara Yaklaşım

 

Öncelikle üç yaşına kadar olan süreçte çocuklar ölümü anlayamazlar ancak vefat eden kişi anne-baba, kardeş ya da çocuğa bakım verenlerden biriyse eksikliğini hissetmesi kaçınılmazdır. Bu süreçte “daha çok küçük anlamaz” şeklinde düşünüp çocuğun yanında sürekli ağlamak, çocukla dertleşmek kaçınılması gereken davranışlardandır. Çünkü çocuk her ne kadar somut olarak ölümü anlayamasa da etrafındaki kişilerin duygularını hissedebilir ve huzursuzluk yaşar. Hayatının ileriki zamanlarında da birtakım problemler yaşayabilir.

 

3-6 yaş arası çocuklarda

 

3-6 yaş arası çocuklar ise ölümü genellikle bir kitaptan, izledikleri bir filmden görmüş, duymuş olmaktadır. Dolayısıyla bu çağlarda ölümle ilgili sorular sormaya başlayabilirler ya da yakın çevrelerinde böyle bir durum söz konusuysa onların anlayacağı dilden bu durumu açıklamak gerekebilir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, çocuk bunu başka birisinden öğrenmeden mümkün olduğu kadar en yakınından duymasıdır. Sessiz bir ortamda baş başa bu haberin verilmesi daha doğru olur.

 

6 Yaş ve Sonrası

 

6 yaş sonrası içinse ölümü anlamak biraz daha kolaylaşsa bile tam olarak ölümü kavramaları 10-12 yaşlarını bulmaktadır. Bu yaşlardan sonra bir yetişkin gibi konuşmayı, tüm soruları açıkça cevaplamak önerilse de bunun başa çıkması zor bir durum olduğunu aklınızdan çıkarmayın, olabildiğince sakin, destekçi yaklaşın. Burada da en önemlisi verecekleri tepkilere karşı soğukkanlı olmanızdır. Bazen yoğun şekilde ağlama krizleri yaşayabilir bazen aşırı öfke gösterebilir ya da bir süre tamamen kendi içine kapanabilirler. Zorlayıcı şekilde onları yatıştırmaya çalışmayın ve çok sıkışmış hissederseniz bir uzmandan yardım isteyin.

 

Açıklayıcı ve Net Olun

 

Olabildiğince net, basit konuşmak ayrıca üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. “O, çok güzel bir yere gitti”, ”Derin bir uykuya daldı” “Biz artık onu göremeyeceğiz ama o bizi her zaman görecek” gibi cümleler çocuk da belirsizlik yaratır ve ölen kişinin bir gün geleceği, uykusundan uyanacağı beklentisini yaratır dolayısıyla daha sonra sorunlar yaşayabilir. “O öldü. Artık nefes alamıyor. Nefes alıyorken yürüyebilirsin, konuşabilirsin ama ölünce bunları yapamazsın” şeklinde ölümü açıklayıcı ifadeler kullanın. Bunları konuşurken genelde çocuklar “Sen bir gün ölecek misin?, beni sen de bırakacak mısın?” gibi sorular yöneltebilirler. Bu durumda biraz gerçekleri kenara bırakıp her zaman onun yanında olduğunuzu ve bir yere gitmeyeceğinizi ona söyleyin. Tekrar tekrar sorsa da her zaman aynı cevapları vermeye özen gösterin.

 

Ne yapılmamalı?

 

Çocuk eğer ters bir şeyler olduğunu anlayıp konuşmaktan kaçınırsa zorlamayın, onun hazır olduğu zamanı bekleyin. Genelde bu gibi durumlarda yapılan iki temel hata, yaşadığı durumun etkisinden kurtulamamış kişinin çocuğa öfkelenip onu ölümle yüzleştirmeye çalışmasıdır; “Öldü diyorum anlamıyor musun bizi bırakıp gitti”, “Artık gelmeyecek “Bir daha asla onu göremeyeceksin” gibi ifadelerden mümkün olduğunca uzak durmak gerekir.

Diğer bir hataysa kaçınmaktır. Çocuğa her konu gibi ölümün de normal konuşulabilir bir konu olduğunun mesajını verin. Çünkü onun en güvendiği insanlar olarak anne-baba bunları açık açık konuşamazsa çocuk kendi kafasında kurduğu, yanlış anlamlandırdığı şeylere inanabilir ve siz bunları fark edemeden büyük bir sıkıntı, kaygı yaşayabilir.

 

Neler Yapılabilir?

 

Çocuklarda tıpkı yetişkinler gibi bir yas sürecine girerler. Bu süreçteki duygu durumlarını öğrenmek rahatlatıcı olabilir.

 

Çocukların ölümle ilgili sorduğu soruların çoğundan sizin ya da ailesindeki kişilerin ölümüyle ilgili bir çıkarım yapacağını unutmayın. “Ben senin yanındayım”, “Uzun yıllar birlikte olacağız” gibi telkin cümleleri kullanın.

 

Kendi duygularınızın, davranışlarınızın çocuğunuzun aklında kalan en önemli anılar arasında kalacağını unutmayın. Ölümün kendisinden çok bazen ölümü öğrenme şeklinin, aktarılan duyguların yıllarca etkisinin geçmeyeceğini göz önünde bulundurarak tepkilerinizi kontrol edin.

 

Çocuğunuzun kaybı gerçek haline getirmesi için cenaze törenine götürmeniz önerilir ancak burada çocuğun yaşı, bu durumu kaldırabilme kapasitesi gibi şartlar iyi değerlendirilmelidir. Çünkü çocuklar için ölen kişilerin gömülmesini anlamak, tanık olmak çok zorlayıcı bir süreçtir. Eğer çocuğunuz orada bulunacaksa “Buraya ona dua etmeye geldik. Onu her zaman hatırlamak için ismini yazdık” gibi neden orada olduğunuzu açıklayabilirsiniz.

Size nasıl hissettiğinizi sorarsa gerçekten ne hissettiğinizi söylemekten çekinmeyin. “Çok üzgün hissediyorum, onu özlüyorum” gibi.

 

Çocuğun bir kere sorduğunda yeterli olacağını düşünmeyin. Sabırla açıklamaya devam edin. Ölen kişinin nereye gittiğini sorarsa; “Onu bir daha göremeyeceğiz ama istediğinde onunla ilgili konuşabilir, resimlere bakabiliriz”, “Onunla gittiğimiz parka gidebiliriz, böylece onu unutmayız.”

 

Ölümü yalnızca yaşlılık ya da hastalıkla bağdaştırmayın.

 

Yas sürecinde oynadıkları oyunlarda farklılıklar gözlemleyebilir, çizdiği resimlerde ölüm temaları kullandıklarını görebilirsiniz. Sürecin normal bir parçası olduğunu unutmayın. Onu konuşmaya teşvik edin. Oyuna dahil olup ona sorular sorabilir, çizdiği resimlerde duygularına yönelik ipuçları bulabilirsiniz.

 

Çocuğun günlük rutinlerini mümkün olduğu kadar değiştirmemeye çalışın.

 

Nihan ARDA ALPMAN

Psikolog/Çocuk ve Ergen Terapisti

 

Kaynak:

  • Anne-Baba El kitabı,Türk Psikologlar Derneği,Çocuklarda Yas,Unicef.
  • Talking to Children about Death, Clinical Center National Institutes of Health.

 

Sizde Yorumunuzu Yazabilirsiniz


Çocuklarla Ölümü Konuşmak

Makalelerimiz